To mask or not to mask - that is the question

wear a mask or go to jail! Mondkapjesstrijd rond 1918

Vandaag de dag is voor veel mensen de grote vraag: draag ik het, of draag ik het niet? Het mondkapje tegen het coronavirus. Ze worden verhandeld, thuis genaaid, sommige zeer medicinaal, andere juist heel modieus. Voorstanders en tegenstanders tuimelen over elkaar heen. De één zegt dat het werkt, de ander vindt dat onzin. Daar ga ik mij niet over uitlaten, maar ik vond het wel leuk eens uit te zoeken wat men droeg tijdens andere pandemieën als de Spaanse griep en de pest, bijvoorbeeld.

Paul Fürst - Der Doktor Schnabel von Rom, 1656
ingekleurde gravure

De snavelmaskers van de pestdokters zijn natuurlijk heel bekend, al is het maar van onze reisjes naar Venetië.  Nu een leuk souvenir, maar ooit bittere noodzaak. Tijdens de Middeleeuwen brak de pest - de Zwarte Dood - uit in Europa en doodde meer dan 50 miljoen mensen. Daarvoor kende men allerlei andere pandemieën en daarna ook: diverse pesten van de Justiniaanse tot de Russische -, de builenpest, cholera, pokken, gele koorts, een variëteit aan griepen, polio, lepra, aids - het is een opgewekt rijtje.
Het idee om de adem te beschermen kenden de oude Romeinen al. Plinius de Oudere (23-79n.Chr) gebruikte al vellen van een blaas om de lucht te filteren, Leonardo da Vinci (1452-1519) adviseerde een natte doek voor neus en mond.
De pestdokters die voor de patiënten zorgen droegen lange gewaden, lange lederen handschoenen, brillen en het masker met de lange snavel. Het kostuum was bedacht door Charles de Lorme, de pestdokter die in de 17de eeuw zorgde door de leden van de koningshuizen die aan de pest ten prooi waren gevallen. Hij omschreef het kostuum als ‘een mantel bedekt met geurende was, een broek die aan de laarzen is vastgemaakt, een in de broek gestopt hemd, en een hoed en handschoenen van geitenleer’. De pestdokters hadden ook een lange stok bij zich om afstand te houden van de patient en de opdringerigen die geholpen wilden worden op veilige afstand te houden. Social distancing avant-le-lettre. Het meest intrigerende onderdeel van hun dracht was natuurlijk het snavelmasker. Dat masker, door De Lorme omschreven als 'van vijftien centimeter lengte in de vorm van een snavel, gevuld met parfum en met slechts twee gaten, één aan weerszijden en nabij de neusgaten, die voldoende zijn om adem te halen en om samen met de lucht het aroma van de ingesloten kruiden in het voorste gedeelte van de snavel mee te voeren' was dus meer dan alleen een manier om afstand te houden.
Men geloofde toentertijd dat de pest veroorzaakt werd door vergiftigde lucht en in de punt van het masker zat theriak, een mengsel van meer dan 55 kruiden dat de dokter tegen de pest moest beschermen. De snavel was zo gebouwd dat de inkomende lucht door de kruiden werd gefilterd voordat de neus van de dokter werd bereikt. Het hielp niet echt, maar beter weten deed men toen ook nog niet.

mondkapjes voor mens en dier ten tijde van de Spaanse griep

Bij die andere pandemie die rond 1918 ook zo’n 50 miljoen slachtoffers eiste - de Spaanse griep - greep men ook terug op bescherming van de neus en mond. En geloofde men ook dat kruiden, zoals kampfer, konden helpen. Er zijn veel grappige foto’s uit het begin van de vorige eeuw waarop mensen mondkapjes dragen, en zelfs hun honden en katten van kapjes zijn voorzien. Ook toen vroeg men zich af of dieren het virus konden over brengen of, of de geliefde viervoeter  er juist tegen beschermd moesten worden. Naast de mondkapjes deed men ook toen aan social distancing, werden mensen in quarantaine geplaatst en probeerde men spitsuren te voorkomen. Net als nu. Het heeft wellicht iets geholpen.

Of de mondkapjes een deus ex machina zijn - een wondermiddel? De geschiedenis lijkt het niet te bevestigen, maar we weten het niet. Wellicht was het anders nog veel erger geweest. Nu moet iedereen het voor zich weten, zolang het dragen nog niet verplicht is gesteld. Wie zich er lekker en veilig bij voelt moet ze gewoon dragen. Dat er de komende tijd een nieuw mode accessoire bij komt is in ieder geval zeker.